មើលកូដរបស់ កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២

{{short description|ពូជវីរុសដែលកំពុងបង្កឱ្យមានជំងឺកូរ៉ូណាវីរុស២០១៩}}
{{About|ពូជវីរុសដែលបង្កឱ្យមានជំងឺកូវីដ១៩|ពូជដែលបង្កឱ្យមានជំងឺសារស៍|កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ|ប្រភេទនានាដែលមានពូជជាប់នឹងវីរុសទាំងពីរនេះ|កូរ៉ូណាវីរុសទាក់ទងនឹងសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ}}
{{Use dmy dates|date=March 2020}}
{{Virusbox
| image = File:SARS-CoV-2 49534865371.jpg
| image_alt = Electron micrograph of SARS-CoV-2 virions with visible coronae
| image_caption = អតិសុខុមរូបភាពអេឡិចត្រុងបេសកម្មនៃវីរ្យ៉ុងសារស៍-កូវ-២ ដែលមាន[[កូរ៉ូណាវីរុស#ឈ្មោះ និង សណ្ឋានវិទ្យា|ពួកកូរ៉ូណា]]ដែលអាចមើលឃើញ
| image2 = SARS-CoV-2 without background.png
| image2_alt = Illustration of a SARS-CoV-2 virion
| image2_caption = រូបាធិប្បាយនៃវីរ្យ៉ុងសារស៍-កូវ-២
| parent = Sarbecovirus<!--Incertae sedis/Betacoronavirus-->
| species = កូរ៉ូណាវីរុសទាក់ទងនឹងសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ
| strain = កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២
| synonyms = ២០១៩-នកូវ Hកូវ-១៩<ref name=LANCETNAME>{{cite journal | url = https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30419-0/fulltext | vauthors=Jiang S, Shi Z, Shu Y, Song J, Gao GF, Tan W, Guo D | title = A distinct new name is needed for the new coronavirus | access-date = 16 March 2020 | date = 19 February 2020 | journal = [[ដឹឡាន់ស៊ិត|The Lancet]] | display-authors=3}}</ref><!-- Please see [[Synonym (taxonomy)]] before adding unofficial names here.-->
}}

'''កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២''' ('''សារស៍-កូវ-២''') <ref name="CoronavirusStudyGroup" /><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362 |title=Coronavirus disease named Covid-19 |date=11 February 2020 |work=[[ប៊ីប៊ីស៊ីញូអនឡាញ|BBC News Online]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20200215204154/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362 |archive-date=15 February 2020 |url-status=live |access-date=15 February 2020 }}</ref> ពីមុនគេស្គាល់តាម[[នវកូរ៉ូណាវីរុស|ឈ្មោះបណ្ដោះអាសន្ន]]ថា ''' នព្វកូរ៉ូណា២០១៩''' ('''នកូវ-២០១៩''' រឺ '''2019-nCoV''') <ref name=WHO21Jan2020>{{cite report |vauthors=((World Health Organization)) |year=2020 |title=Surveillance case definitions for human infection with novel coronavirus (nCoV): interim guidance v1, January 2020 |author-link=World Health Organization |publisher=World Health Organization |hdl=10665/330376 |id=WHO/2019-nCoV/Surveillance/v2020.1 |hdl-access=free }}</ref><ref>{{cite web |title=Healthcare Professionals: Frequently Asked Questions and Answers |website=United States [[មជ្ឈមណ្ឌលប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លង|Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |date=11 February 2020 |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html |access-date=15 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html |archive-date=14 February 2020 |url-status=dead |archivedate=14 កុម្ភៈ 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html }}</ref><ref>{{cite web |title=About Novel Coronavirus (2019-nCoV) |website=United States [[មជ្ឈមណ្ឌលប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លង|Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |date=11 February 2020 |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/index.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20200211105920/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/index.html |archive-date=11 February 2020 |url-status=dead |access-date=25 February 2020 |archivedate=11 កុម្ភៈ 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200211105920/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/index.html }}</ref> គឺជា[[វិសាណូអាស៊ីតរីបូនយស្តិច្រវាក់ទោលចំលងវិជ្ជមាន|វីរុសអា.រ.ន. (អាស៊ីតរីបូនុយក្លេអ៊ិក រឺ អាស៊ីតរីបូណ្វៃយ៉ូ) ដែលមានច្រវាក់ទោលចំលងវិជ្ជមាន]]។<ref name=":xinhuanet9Jan2020">{{cite news |url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm |title=New-type coronavirus causes pneumonia in Wuhan: expert |access-date=9 January 2020 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200109084208/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm |archive-date=9 January 2020 |agency=[[ស៊ីនហួ|Xinhua]] }}</ref><ref name=":gisaid">{{cite web |url=https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020 |title=CoV2020 |website=GISAID EpifluDB |url-status=live |access-date=12 January 2020 |url-access=registration|archive-url=https://web.archive.org/web/20200112130540/https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020 |archive-date=12 January 2020}}</ref> វា[[ជំងឺឆ្លង|ឆ្លងចូល]]ក្នុងខ្លួនមនុស្ស ហើយក៏[[ការបង្ក (វេជ្ជសាស្ត្រ)|បណ្ដាល]]ឱ្យមាន[[ជំងឺរាតត្បាតសកលកូរ៉ូណាវិសាណូ២០១៩-២០|ជំងឺរាតត្បាតជាសកលដែលកំពុងតែកើតឡើង]] [[ជំងឺកូរ៉ូណាវិសាណូ២០១៩|កូរ៉ូណាវីរុស២០១៩]] (កូវីដ-១៩) ត្រូវបានកំណត់ថាជា[[គ្រោះអាសន្នសុខភាពសាធារណៈដែលជាក្ដីព្រួយបារម្ភរបស់អន្តរជាតិ]]ដោយ[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]] (ហ៊ូ រឺ WHO)។<ref name="NYT 20200130" /><ref name="Chan24Jan2020" />

សារស៍-កូវ-២មាន[[គំលាតពន្ធុ|សមានភាពសែន]]ជិតដិតទៅនឹងពួក[[កូរ៉ូណាវិសាណូ|កូរ៉ូណាវីរុស]]ប្រចៀវ ដែលប្រហែល[[វិសាណូកើតលើប្រជៀវជ្រឹង|មានកំណើតចេញ]]ពីសត្វនេះ។<ref name="NatureZhou" /><ref name="LancetNowcasting">{{cite journal | vauthors = Perlman S | title = Another Decade, Another Coronavirus | journal = [[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 8 | pages = 760–762 | date = February 2020 | pmid = 31978944 | doi = 10.1056/NEJMe2001126 }}</ref><ref name=":4" /> ស្ពានចំលង (reservoir) សត្វអន្តរករ ដូចជា [[ពង្រូល]]ក៏ត្រូវបានគេគិតទុកថាបានជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការចំលងរបស់វាមកកាន់មនុស្សផងដែរ។<ref name=":0">{{cite report | vauthors=((World Health Organization)) | year=2020 | title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 22 | publisher=[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក|World Health Organization]] | hdl=10665/330991 | hdl-access=free }}</ref><ref name=":1">{{cite news|url=https://www.dw.com/en/coronavirus-from-bats-to-pangolins-how-do-viruses-reach-us/a-52291570|title=Coronavirus: From bats to pangolins, how do viruses reach us?|vauthors=Shield C|date=7 February 2020|publisher=[[ដាឆ់វែល្ល|Deutsche Welle]]|access-date=13 March 2020}}</ref> តាមទិដ្ឋភាព[[វគ្គីសាស្ត្រ (ជីវវិទ្យា)|វគ្គីសាស្ត្រ]] សារស៍-កូវ-២ ត្រូវបាន[[ចំណាត់ថ្នាក់វិសាណូ|ចាត់ថ្នាក់]]ជា[[ពូជ (ជីវវិទ្យា)|ពូជ]]នៃប្រភេទ''[[កូរ៉ូណាវីរុសទាក់ទងនឹងសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ]]'' (សារស៍រ-កូវ)។<ref name="CoronavirusStudyGroup" />

ពីព្រោះតែពូជនេះត្រូវបានគេរកឃើញនៅ[[អ៊ូហាន]] ប្រទេសចិន ជួនកាលវាត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា ''វីរុសអ៊ូហាន'' រឺ ''កូរ៉ូណាវីរុសអ៊ូហាន''<ref name="HuangNPR">{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|title=How Does Wuhan Coronavirus Compare with MERS, SARS and the Common Cold?|vauthors=Huang P|date=22 January 2020|website=[[វិទ្យុសាធារណៈជាតិ|NPR]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202094021/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|archive-date=2 February 2020|access-date=3 February 2020}}</ref><ref name="Fox2020">{{cite journal|vauthors=Fox D|year=2020|title=What you need to know about the Wuhan coronavirus|journal=[[ណេតឆឺរ (ទិនានុប្បវត្តិ)|Nature]]|doi=10.1038/d41586-020-00209-y|issn=0028-0836}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/asian-america/cdc-chief-spurns-term-chinese-coronavirus-used-gop-lawmakers-n1156656|title=GOP lawmakers continue to use 'Wuhan virus' or 'Chinese coronavirus'|vauthors=Yam K|publisher=[[ព័ត៌មានអិនប៊ីស៊ី|NBC News]]|url-status=live|access-date=12 March 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.foxnews.com/politics/kevin-mccarthy-pelosi-omar-chinese-coronavirus-racist|title=McCarthy knocks Dems after they claim saying 'Chinese coronavirus' is racist|vauthors=Dorman S|publisher=[[ព័ត៌មានផ្វខ់|Fox News]]|url-status=live|access-date=12 March 2020|date=11 March 2020}}</ref> ទោះបីយ៉ាងណា [[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]] (WHO) មិនលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រើឈ្មោះផ្អែកទៅលើទីកន្លែងនោះទេ។<ref>{{cite report | vauthors = ((World Health Organization)) | year = 2015 | title = World Health Organization best practices for the naming of new human infectious diseases | author-link = World Health Organization | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/163636 | id = WHO/HSE/FOS/15.1 | hdl-access = free }}</ref> ដើម្បីចៀសវាងការភាន់ច្រឡំគ្នាជាមួយជំងឺ [[សារស៍]] WHO (ហ៊ូ) ជួនកាល ហៅ វីរុសនេះ ថាជា''វីរុសបង្កជាជំងឺកូវីដ-១៩'' រឺ ''វីរុសកូវីដ-១៩'' ក្នុងការផ្ដល់ពត៌មានសុខភាពជាសាធារណៈ។<ref name="COVIDname">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|title=Naming the coronavirus disease (COVID-2019) and the virus that causes it|publisher=World Health Organization|accessdate=24 February 2020|quote=From a risk communications perspective, using the name SARS can have unintended consequences in terms of creating unnecessary fear for some populations.... For that reason and others, WHO has begun referring to the virus as "the virus responsible for COVID-19" or "the COVID-19 virus" when communicating with the public. Neither of these designations are [sic] intended as replacements for the official name of the virus as agreed by the ICTV.}}</ref> ទាំងវីរុស និង ជំងឺនេះជារឿយៗត្រូវបាន[[អនុសព្ទភាពនិងមហាសព្ទភាព|ហៅថា]] ''កូរ៉ូណាវីរុស'' ដោយសាធារណជនទូទៅ ប៉ុន្តែអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនិងអ្នកសារពត៌មានភាគច្រើនប្រើប្រាស់បច្ចេកសព្ទត្រូវចំៗពាក្យជាង។<ref name=NYT6>{{cite web | publisher=New York Times | url = https://www.nytimes.com/2020/03/04/us/coronavirus-recovery.html | vauthors = Harmon A | title = We Spoke to Six Americans with Coronavirus | date = 4 March 2020 | access-date = 16 March 2020}}</ref>

==វិសាណូវិទ្យា==
===ការឆ្លង===
[[ការចំលង (វេជ្ជសាស្ត្រ)|ការចំលង]]សារស៍-កូវ-២ ពីមនុស្សទៅមនុស្ស ត្រូវបានបញ្ជាក់កំឡុងការរាតត្បាតសកល[[កូរ៉ូណាវីរុស២០១៩-២០]]។<ref name="Chan24Jan2020"/> ការចំលងកើតឡើងដំបូងតាមរយៈ[[ការចំលង (វេជ្ជសាស្ត្រ)#តំណក់ល្អិត|តំណក់ទឹកល្អិតតូចៗចេញពីផ្លូវដង្ហើម]]ដោយការក្អក និង កណ្ដាសក្នុងចន្លោះប្រហែល{{convert|6|ft}}។<ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/health/health-news/how-does-new-coronavirus-spread-n1121856|title=How does coronavirus spread?|vauthors=Edwards E|date=25 January 2020|publisher=[[ព័ត៌មានអិនប៊ីស៊ី|NBC News]]|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128081650/https://www.nbcnews.com/health/health-news/how-does-new-coronavirus-spread-n1121856|archive-date=28 January 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|title=How COVID-19 Spreads |date=27 January 2020|website=U.S. [[មជ្ឈមណ្ឌលប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លង|Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|access-date=29 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128152653/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|archive-date=28 January 2020|url-status=live}}</ref> ការប៉ះពាល់ដោយប្រយោលតាមរយៈផ្ទៃដែលមានមេរោគគឺជាករណីការឆ្លងអាចទៅរួចម្យ៉ាងទៀតផងដែរ។<ref>{{Cite web |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf|title=Getting your workplace ready for COVID-19|date=27 February 2020|website=World Health Organization|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=3 March 2020}}</ref> ការស្រាវជ្រាវជាបឋមបង្ហាញថាវីរុសនេះអាចរស់នៅបានលើប្លាស្ទិក និង ដែកថែបរហូតដល់ទៅបីថ្ងៃ ប៉ុន្តែមិនអាចរស់នៅលើក្រដាសក្រាសរឹង (កាតុង) លើសពីមួយថ្ងៃ រឺក៏ លើស្ពាន់/ទង់ដែងលើសពីបួនម៉ោងឡើយ។<ref>{{cite journal|title=Correspondence: Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1|year=2020|vauthors=van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, Tamin A, Harcourt JL, Thornburg NJ, Gerber SI, Lloyd-Smith JO, de Wit E, Munster VJ|display-authors=3|journal=[[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]]|doi=10.1056/NEJMc2004973|pmid=32182409|date=17 March 2020}}</ref> អា.រ.ន. (ARN រឺ អាន) របស់វីរុសត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងសំណាកដែលយកចេញពីអ្នកឆ្លងជំងឺ។<ref>{{cite journal | vauthors = Holshue ML, DeBolt C, Lindquist S, Lofy KH, Wiesman J, Bruce H, Spitters C, Ericson K, Wilkerson S, Tural A, Diaz G, Cohn A, Fox L, Patel A, Gerber SI, Kim L, Tong S, Lu X, Lindstrom S, Pallansch MA, Weldon WC, Biggs HM, Uyeki TM, Pillai SK | display-authors = 3 | title = First Case of 2019 Novel Coronavirus in the United States | journal = [[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 10 | pages = 929–936 | date = March 2020 | pmid = 32004427 | doi = 10.1056/NEJMoa2001191 }}</ref>

យ៉ាងណា វីរុសឆ្លងកំឡុង[[រយៈកាលដំបូង]]មិនទាន់ដឹងរយៈពេលច្បាស់លាស់នៅឡើយទេ។<ref>{{cite journal |title=Study claiming new coronavirus can be transmitted by people without symptoms was flawed |journal=Science |vauthors=Kupferschmidt K|date=February 2020 | doi=10.1126/science.abb1524}}</ref> ថ្ងៃទី១ កុម្ភៈ ២០២០ [[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]] (WHO) បានបង្ហាញថា ''ការចំលងពីករណីអរោគសញ្ញាមួយចំនួនហាក់បីដូចជា មិនមែនជាកត្តាជំរុញសំខាន់ឱ្យមានការចំលងទេ''។<ref>{{cite report | vauthors=((World Health Organization)) | year=2020 | title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 12 | publisher=[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក|World Health Organization]] | hdl=10665/330777 | hdl-access=free }}</ref> ដូច្នេះ ការឆ្លងភាគច្រើនទៅមនុស្សត្រូវបានគេជឿថាបណ្ដាលមកពីការចំលងពីករណីមួយចំនួនដែលចេញរោគសញ្ញានៃ[[ជំងឺកូរ៉ូណាវិសាណូ២០១៩|ជំងឺកូរ៉ូណាវីរុស២០១៩]]។ យ៉ាងណាក្ដី យកតាមគំរូរោគរាតត្បាតចាប់ផ្ដើម[[រោគរាតត្បាតជាសកលកូរ៉ូណាវិសាណូ២០១៩-២០|ការរីករាលដាលនៅចិន]]បានណែនាំថា''ការដាក់អោយនៅដាច់ដោយឡែកពីគ្នាមុនពេលចេញរោគសញ្ញាអាចជាវិធានការណ៍ក្នុងចំណោមការឆ្លងដែលបានចេញជាឯកសារផ្លូវការ។''<ref>{{cite journal |vauthors= Li R, Pei S, Chen B, Song Y, Zhang T, Yang W, Shaman J |title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (SARS-CoV2) |journal=Science |pages=eabb3221 |date= 16 March 2020 |access-date=17 March 2020 |display-authors=3 |doi=10.1126/science.abb3221 |pmid=32179701 |url=https://science.sciencemag.org/content/early/2020/03/13/science.abb3221}}</ref>

===ស្ពានចំលង===
ការឆ្លងពីពូជសារស៍-កូវ-២ដែលគេបានដឹងដំបូង ត្រូវបានរកឃើញនៅ[[អ៊ូហាន]] ប្រទេសចិន។<ref name="NatureZhou" /> ប្រភពដើមនៃការចំលងវីរុសទៅកាន់មនុស្ស និងនៅពេលពូជនេះបានប្រែខ្លួនទៅជា[[ភ្នាក់ងារបង្កជំងឺ]]នៅតែមិនច្បាស់។<ref name=early>{{cite journal | vauthors= Cohen J | title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally | journal=Science | date=January 2020 | issn=0036-8075 | doi=10.1126/science.abb0611 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.popsci.com/story/health/wuhan-coronavirus-china-wet-market-wild-animal/|title=We're still not sure where the Wuhan coronavirus really came from|vauthors=Eschner K|date=28 January 2020|website=[[វិទ្យាសាស្ត្រពេញនិយម|Popular Science]]|url-status=live|archive-url=https://archive.today/NXjMq|archive-date=29 January 2020|access-date=30 January 2020}}</ref><ref>{{cite document |url= http://www.chinaxiv.org/abs/202002.00033 |title=Decoding evolution and transmissions of novel pneumonia coronavirus using the whole genomic data|date=21 February 2020| vauthors = Yu WB, Tang GD, Zhang L, Corlett RT |doi=10.12074/202002.00033 |doi-broken-date=2020-02-26}}</ref><ref name="Proximal">{{cite journal |vauthors=Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF| title=Correspondence: The proximal origin of SARS-CoV-2 |url=https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9 |display-authors=3 |date=17 March 2020 |journal=[[វេជ្ជសាស្ត្រធម្មជាតិ|Nature Medicine]] |doi=10.1038/s41591-020-0820-9 |access-date=18 March 2020 }}</ref> ការស្រាវជ្រាវអំពី[[ស្ពានចំលងធម្មជាតិ]]នៃពូជវីរុសដែលបានបង្កឱ្យមាន[[ការរីករាលដាលសារស៍២០០២-២០០៤|ការរីករាលដាលជំងឺសារស៍២០០២-២០០៤]] ជាលទ្ធផលក្នុងរបកគំហើញក្នុង[[កូរ៉ូណាវិសាណូដូចសារស៍ជ្រឹងវីវ១|ពួកកូរ៉ូណាវីរុសជ្រឹងដែលដូច-សារស៍]] ភាគច្រើនមានដើមកំណើតក្នុង ''រ៉ៃណូឡូភុស'' ពួក[[ជ្រឹងក្រចកសេះ]] ហើយ[[តំណលំដាប់អាស៊ីតនុយក្លេអ៊ិក]]វីរុសពីរ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងសំណាកដែលយកចេញពី ''[[ជ្រឹងក្រចកសេះលឿងព្រឿងចិន|រ៉ៃណូឡូភុស ស៊ីនីគុស]]'' (ជ្រឹងក្រចកសេះចិនពណ៌លឿងព្រឿង) បង្ហាញនូវលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា៨០%ទៅនឹង សារស៍-កូវ-២។<ref name=":4">{{cite journal | vauthors = Benvenuto D, Giovanetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M | title = The 2019-new coronavirus epidemic: Evidence for virus evolution | journal = Journal of Medical Virology | volume = 92 | issue = 4 | pages = 455–459 | date = April 2020 | pmid = 31994738 | doi = 10.1002/jmv.25688 }}</ref><ref>{{cite document | title=Bat SARS-like coronavirus isolate bat-SL-CoVZC45, complete genome | publisher=[[មជ្ឈមណ្ឌលជាតិព័ត៌មានជីវបច្ចេកវិទ្យា|National Center for Biotechnology Information]] (NCBI) | date=15 February 2020 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MG772933 | access-date=15 February 2020}}</ref><ref>{{cite document | title=Bat SARS-like coronavirus isolate bat-SL-CoVZXC21, complete genome | publisher=[[មជ្ឈមណ្ឌលជាតិព័ត៌មានជីវបច្ចេកវិទ្យា|National Center for Biotechnology Information]] (NCBI) | date=15 February 2020 | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MG772934 | access-date=15 February 2020}}</ref> តំណលំដាប់អាស៊ីតនុយក្លេអ៊ិកវីរុសទីបីយកចេញពី ''[[ជ្រឹងក្រចកសេះអន្តរការី|រ៉ៃណូឡូភុស អាភ្វីនីស]]'' ដែលប្រមូលបាននៅខេត្ត[[យូនណាន]]មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា៩៦%ទៅនឹងសារស៍-កូវ-២។<ref name="NatureZhou" /><ref>{{cite document|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/1802633852|title=Bat coronavirus isolate RaTG13, complete genome|publisher=[[មជ្ឈមណ្ឌលជាតិព័ត៌មានជីវបច្ចេកវិទ្យា|National Center for Biotechnology Information]] (NCBI)|date=10 February 2020|access-date=5 March 2020}}</ref> WHO (ហ៊ូ) ចាត់ទុកពួកជ្រឹងជាស្ពានចំលងធម្មជាតិទំនងជាងគេបំផុតរបស់សារស៍-កូវ-២<ref>{{cite document|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|publisher=[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក|World Health Organization]] (WHO)|date=24 February 2020|access-date=5 March 2020}}</ref> ប៉ុន្តែដោយភាពខុសគ្នារវាងកូរ៉ូណាវីរុសជ្រឹង និង សារស៍-កូវ-២ អញ្ជឹងមនុស្សគប្បីត្រូវបានឆ្លងតាមរយៈធ្មួលអន្តរការណ៍មួយផ្សេងទៀត។<ref name="nature feb2020" />

ការសិក្សា[[បច្ឆិមពន្ធុអង្គ|មេតាសែណូម]]បានចុះផ្សាយនៅឆ្នាំ២០១៩ បានឱ្យដឹងជាមុនថា [[កូរ៉ូណាវិសាណូសមានការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ|សារស៍-កូវ]] ដែលជាពូជនៃវីរុស បង្កជំងឺ[[សារស៍]] ជាកូរ៉ូណាវីរុសមានរបាយធំទូលាយជាងគេក្នុងចំណោមសំណាកនៃពួកសត្វ[[ពង្រូល]]។<ref>{{cite journal | vauthors = Liu P, Chen W, Chen JP | title = Viral Metagenomics Revealed Sendai Virus and Coronavirus Infection of Malayan Pangolins (Manis javanica) | journal = Viruses | volume = 11 | issue = 11 | pages = 979 | date = October 2019 | pmid = 31652964 | pmc = 6893680 | doi = 10.3390/v11110979 }}</ref> ថ្ងៃទី៧ កុម្ភៈ ២០២០ គេបានប្រកាសថាពួកអ្នកស្រាវជ្រាវមកពី[[គ័ងចូវ]]បានរកឃើញសំណាក[[ពង្រូល]]មួយក្បាលដែលមានតំណលំដាប់អាស៊ីតនុយក្លេអ៊ិកវីរុសមួយ ''ដូចបេះបិទ'' ទៅនឹង សារស៍-កូវ-២ ''៩៩%''។ <ref>{{cite journal |vauthors=Cyranoski D |title=Did pangolins spread the China coronavirus to people? |url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-00364-2 |journal=Nature |doi=10.1038/d41586-020-00364-2 |date=7 February 2020}}</ref> "នៅពេលបានចេញផ្សាយហើយ លទ្ធផលបានបញ្ជាក់ច្បាស់ថា "ដែនប្រូតេអ៊ីន S ភ្ជាប់ធ្មួល នៃពង្រូល-កូវដែលត្រូវបានគេរកឃើញថ្មីៗនេះ ពិតជាដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹង ២០១៩-នកូវ ដែលមានភាពខុសគ្នាតែ[[អាស៊ីតអាមីនេ]]មួយទេ។" <ref>{{cite journal|vauthors=Xiao K, Zhai J, Feng Y|title=Isolation and Characterization of 2019-nCoV-like Coronavirus from Malayan Pangolins|date=February 2020 |journal=[[បាយអូអស៊ីវ|bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.02.17.951335}}</ref> ពួកពង្រូលត្រូវបានការពារក្រោមច្បាប់រដ្ឋការចិន ប៉ុន្តែ[[ការជួញដូរពង្រូល|ការបរបាញ់និងជួញដូរខុសច្បាប់]] យកពួកវាមកធ្វើជា[[ថ្នាំចិនសែ]]នៅបន្តមានជាធម្មតា។<ref>{{cite news|newspaper=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/science/2016/03/15/pangolins-13-facts-about-the-worlds-most-hunted-animal/|last=Kelly|first=Guy|date=1 January 2015|title=Pangolins: 13 facts about the world's most hunted animal|access-date=9 March 2020}}</ref>

ពួកអតិសុខុមជីវវិទូ និង ពន្ធុវិទូ នៅ[[តិចសាស]]បានរកឃើញភស្តុតាងអំពី[[ការផ្ដាច់ចេញវិញ]]ដោយឯករាជ្យក្នុងចំណោមពួកកូរ៉ូណាវីរុស ដែលនាំឱ្យមានការលើកឡើងអំពីការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់ពួកពង្រូលចំពោះដើមកំណើតនៃសារស៍-កូវ-២។<ref name="WongRecombination">{{Cite journal|vauthors=Wong MC, Cregeen SJ, Ajami NJ, Petrosino JF|title=Evidence of recombination in coronaviruses implicating pangolin origins of nCoV-2019 |journal=[[បាយអូអស៊ីវ|bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.02.07.939207 |date=February 2020}}</ref> យ៉ាងណាមិញ ពួកកូរ៉ូណាវីរុសពង្រូលដែលបានរកឃើញមកទល់ពេលនេះ មានតែសែណូមរួមគ្នាទាំងមូល ៩២% ប៉ុណ្ណោះ  ជាមួយនឹងសារស៍-កូវ-២ ដែលវាមិនគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអះអាងថាពួកពង្រូលជាធ្មួលអាស្រ័យអន្តរការណ៍នោះទេ បើប្រៀបធៀបគ្នាទៅនឹង វីរុសសារស៍បង្កឱ្យមានការឆ្លងរីករាលដាលកាលពីឆ្នាំ២០០២-២០០៤ មានសែណូម ៩៩,៨% រួមគ្នាទៅនឹងកូរ៉ូណាវីរុស[[សំពោច]]ដែលត្រូវបានគេស្គាល់។<ref name="nature feb2020">{{cite journal |title= Mystery deepens over animal source of coronavirus|journal= Nature |volume=579|pages= 18–19 |date=26 February 2020|doi= 10.1038/d41586-020-00548-w|pmid= 32127703|vauthors=Cyranoski D|issue= 7797}}</ref>

===សាខាពន្ធុវិទ្យា និង វគ្គីសាស្ត្រ===
{{Infobox genome
| image       = File:SARS-CoV-2 genome.svg
| caption     = ការរៀបចំ[[ពន្ធវង្គ|សែណូម]]នៃការញែកចេញអ៊ូហាន-ហ៊ូ-១ សំណាកតលំដាប់ដំបូងបង្អស់នៃសារស៍-កូវ-២ 
| type        = nucleotide
| taxId       = MN908947
| size        = ២៩៩០៣ បាស
| year        = ២០២០}}
សារស៍-កូវ-២ ស្ថិតក្នុងអំបូរវីរុសដ៏ធំ ដែលគេស្គាល់ថាពួក[[កូរ៉ូណាវីរុស]]។ វាជាវីរុស [[វិសាណូអា.រ.នមានច្រវាក់ទោលចំលងវិជ្ជាមាន|អា.រ.ន. (ARN) ដែលមានច្រវាក់ទោលចំលងវិជ្ជាមាន]] (ARNsb+) មួយប្រភេទ។ ពួកកូរ៉ូណាវីរុសផ្សេងទៀតមានសមត្ថភាពបង្កជំងឺជាច្រើនចាប់ពី[[ផ្ដាសាយធម្មតា]]រហូតដល់ជំងឺធ្ងន់ធ្ងរខ្លាំងដូចជា[[សមាការផ្លូវដង្ហើមដើមបូព៌ា]] (MERS រឺ ម៉ឺស)។ វាជាកូរ៉ូណាវីរុសដែលគេស្គាល់ទីប្រាំពីរហើយ ដែលបង្ករោគដល់មនុស្សបន្ទាប់ពី [[កូរ៉ូណាវិសាណូមនុស្ស ២២៩E|២២៩E]], [[កូរ៉ូណាវិសាណូមនុស្ស NL៦៣|NL៦៣]], [[កូរ៉ូណាវិសាណូមនុស្ស OC៤៣|OC៤៣]], [[កូរ៉ូណាវិសាណូមនុស្ស HKU១|HKU១]], [[កូរ៉ូណាវិសាណូទាក់ទងនឹងសមាការផ្លូវដង្ហើមដើមបូព៌ា|ម៉ឺស-កូវ]] និងសារស៍-កូវដើមដំបូងគេ។<ref name="NEJM">{{cite journal | vauthors = Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, Zhao X, Huang B, Shi W, Lu R, Niu P, Zhan F, Ma X, Wang D, Xu W, Wu G, Gao GF, Tan W | display-authors = 3 | title = A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 | journal = [[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 8 | pages = 727–733 | date = February 2020 | pmid = 31978945 | doi = 10.1056/NEJMoa2001017 }}</ref>

ស្រដៀងនឹងពូជកូរ៉ូណាវីរុសទាក់ទងនឹងសារស៍សរឱ្យឃើញក្នុងការរីករាលដាលសារស៍២០០៣ សារស៍-កូវ-២ ក៏ជាសមាជិកនៃពួករង ''[[សារបែកូវីរុស]]'' ([[បែតា-កូវ]] ចំបួរ B)។<ref name="Hui14Jan2020">{{cite journal | vauthors = Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E | title = The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health — The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China | journal = International Journal of Infectious Diseases | volume = 91 | pages = 264–266 | date = February 2020 | pmid = 31953166 | doi = 10.1016/j.ijid.2020.01.009 |display-authors=3}} {{open access}}</ref><ref>{{cite web |url=https://nextstrain.org/groups/blab/sars-like-cov |title=Phylogeny of SARS-like betacoronaviruses |website=nextstrain |access-date=18 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200120190511/https://nextstrain.org/groups/blab/sars-like-cov |archive-date=20 January 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="Wong2019">{{cite journal | vauthors = Wong AC, Li X, Lau SK, Woo PC | title = Global Epidemiology of Bat Coronaviruses | journal = Viruses | volume = 11 | issue = 2 | pages = 174 | date = February 2019 | pmid = 30791586 | pmc = 6409556 | doi = 10.3390/v11020174 }}</ref> តំណលំដាប់ អា.រ.ន. (ARN រឺ អាន) របស់វា មានប្រហែល ៣០០០០ [[នយស្តក្សារ|បាស]]យ៉ាងវែង។<ref name=":gisaid"/> សារស៍-កូវ-២ មានភាពប្លែកខុសគេក្នុងចំណោមពួកបែតាកូរ៉ូណាវីរុសដែលគេបានស្គាល់ នោះត្រង់ការបញ្ចូលត្រង់តំបន់ផ្ដាច់ចេញពហុបាសរបស់វា ជាលក្ខណៈមួយដែលបង្កើននូវ[[សមត្ថភាពបង្ករោគ]] និង [[ចំនួនការបន្តពូជគោល|សមត្ថភាពចំលង]]ខុសពីវីរុសដទៃទៀត។<ref name="Proximal" /><ref>{{cite journal|vauthors=Walls AC, Park YJ, Tortorici MA, Wall A, McGuire AT, Veesler D|title=Structure, function and antigenicity of the SARS-CoV-2 spike glycoprotein|display-authors=3|date=9 March 2020 |journal=[[កោសិកា (ទិនានុប្បវត្តិ)|Cell]] |doi=10.1016/j.cell.2020.02.058 |pmid=32155444}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Coutard B, Valle C, de Lamballerie X, Canard B, Seidah NG, Decroly E | title = The spike glycoprotein of the new coronavirus 2019-nCoV contains a furin-like cleavage site absent in CoV of the same clade | journal = Antiviral Research | volume = 176 | pages = 104742 | date = February 2020 | pmid = 32057769 | doi = 10.1016/j.antiviral.2020.104742|display-authors=3 }}</ref>

ជាមួយនិងចំនួននៃ[[ពន្ធវង្គ|សែណូម]]គ្រប់គ្រាន់តជាលំដាប់ វាជាលទ្ធភាពអាចកសាងឡើងវិញនូវ[[មែកធាងសាខាពន្ធុ]]ប្រវត្តិ[[ឧត្បរិវត្តន៍|មុយតាស្យុង]]នៃអំបូរវីរុស។ នៅថ្ងៃ១២ មករា ២០២០ សែណូមប្រាំនៃសារស៍-កូវ-២ ត្រូវបានញែកយកចេញពី អ៊ូហាន ដែលត្រូវបានរាយការណ៍ដោយ[[មជ្ឈមណ្ឌលការពារនិងបង្ការជំងឺឆ្លងចិន]] (CCDC រឺ ម.ក.ជ.ច.) និង ស្ថាប័នដទៃៗទៀត<ref name=":gisaid"/><ref>{{cite web |url=http://virological.org/t/initial-genome-release-of-novel-coronavirus/319 |title=Initial genome release of novel coronavirus |date=11 January 2020 |website=Virological |access-date=12 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200112100227/http://virological.org/t/initial-genome-release-of-novel-coronavirus/319 |archive-date=12 January 2020 |url-status=live }}</ref> ចំនួននៃសែណូមបានកើនឡើងដល់ ៤២ នៅថ្ងៃ៣០ មករា ២០២០។<ref name="NextstrainJanuary">{{cite web|url=https://nextstrain.org/narratives/ncov/sit-rep/2020-01-30|title=Genomic analysis of nCoV spread: Situation report 2020-01-30|vauthors=Bedford T, Neher R, Hadfield N, Hodcroft E, Ilcisin M, Müller N|display-authors=3|website=nextstrain.org|access-date=18 March 2020}}</ref> ការវិភាគសាខាពន្ធុនៃសំណាកទាំងនោះបានបង្ហាញថា''វត្ថុសំណាកជាច្រើន មានជាប់ទាក់ទងយ៉ាងខ្លាំងជាមួយមុយតាស្យុងភាគច្រើនប្រាំពីរ ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្នានឹង[[បុព្វៈរួម]] មួយ'' ដែលសបញ្ជាក់ថាការឆ្លងរបស់មនុស្សដំបូងកើតឡើងនៅខែវិច្ឆិកា រឺ ធ្នូ ២០១៩។<ref name="NextstrainJanuary" /> 
{{As of|2020|March|27|post=}} សែណូមសារស៍-កូវ-២ ចំនួន ១៤៩៥ ដែលបានដកស្រង់ចេញពីប្រាំមួយទ្វីបត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ជាសាធារណៈ។<ref name="NextstrainMarch" />

នៅថ្ងៃ១១ កុម្ភៈ ២០២០ [[គណៈកម្មការវគ្គីសាស្ត្រវិសាណូអន្តរជាតិ|គណៈកម្មការវគ្គីសាស្ត្រវីរុសអន្តរជាតិ]] (ICTV រឺ គ.វ.វ.អ.) បានប្រកាសអនុលោមតាមវិធានអត្ថិភាពដែលគណនាទំនាក់ទំនងតាមលំដាប់ចំណោមពួកកូរ៉ូណាវីរុសលើមូលភាគនៃ[[តំណលំដាប់រក្សា]]នៃ[[អាស៊ីតនុយក្លេអ៊ិក]]ប្រាំ ភាពខុសគ្នារវាងអ្វីដែលក្រោយមក គេហៅថា ២០១៩-នកូវ និង ពូជវីរុសយកចេញពីការរីករាលដាលសារស៍២០០៣ មិនគ្រប់គ្រាន់ធ្វើឱ្យពួកគេអាចញែកប្រភេទពួកវីរុសទាំងនេះបានឡើយ។ ដូច្នេះ ពួកគេក៏បានកត់សំគាល់ ២០១៩-នកូវ ជា[[ពូជ (ជីវវិទ្យា)|ពូជ]]''[[កូរ៉ូណាវីរុសទាក់ទងនឹងសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ]]''។<ref name="CoronavirusStudyGroup" />

=== ជីវវិទ្យាទំរង់ ===
{{multiple image | align = right | direction = horizontal | total_width = 400 | image1 = SARS-CoV-2 49531042877.jpg | alt1 = SARS-CoV-2 emerging from a human cell | image2 = SARS-CoV_scanning_electron_microscope_image.jpg | alt2 = SARS-CoV-2 emerging from a human cell | footer_align = center | footer = [[អតិសុខុមលេខ|អតិសុខុមលេខអេឡិចត្រុង]]ដែលដាក់ពណ៌ឌីជីថលនៃសារស៍-កូវ-២ (លឿង) លេចចេញពីកោសិកាមនុស្សដែល[[វប្បកម្មកោសិកា|បានបណ្ដុះ]]នៅក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍មួយ}}
[[File:Coronavirus virion structure.svg|thumb|328x328px|រូបាធិប្បាយនៃវីរ្យ៉ុងកូរ៉ូណាវីរុស]]
[[វិសាម័យ|វីរ្យ៉ុង]]សារស៍-កូវ-២នីមួយៗមានវិជ្ឈមាត្រប្រហែលពី ៥០–២០០ [[រស្សមាត្រ|ណាណូម៉ែត្រ]]។<ref>{{cite journal |vauthors=Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, Qiu Y, Wang J, Liu Y, Wei Y, Sia J, You T, Zhang X, Zhang L |title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30211-7/fulltext |journal= [[ដឹឡាន់ស៊ិត|The Lancet]] |volume = 395 | issue = 10223 |pages=507–513 |display-authors=3 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30211-7 |pmid=32007143 |date=15 February 2020}}</ref> ដូច ពួកកូរ៉ូណាវីរុសដទៃទៀតដែរ សារស៍-កូវ-២មានប្រូតេអ៊ីនទំរង់បួនយ៉ាង ដែលគេស្គាល់ថាជា S (spike = កណ្ដក), E (envelope = ស្រោម), M (membrane = ភ្នាស) និង N (nucleocapsid = [[នយស្តកាប់ស៊ីត|នុយក្លេអូកាប់ស៊ីត]] ) ប្រូតេអ៊ីន N ផ្ទុកសែណូម អា.រ.ន. (ARN) និងប្រុតេអ៊ីន S, E និង M រួមគ្នាបង្កើតបានជាំ[[ស្រោមវីរុស]]។<ref name="WuStructure">{{cite journal|vauthors=Wu C, Liu Y, Yang Y, Zhang P, Zhong W, Wang Y, Wang Q, Xu Y, Li M, Li X, Zheng M, Chen L, Li H|display-authors=3|title=Analysis of therapeutic targets for SARS-CoV-2 and discovery of potential drugs by computational methods |journal=Acta Pharmaceutica Sinica B| date=February 2020| doi=10.1016/j.apsb.2020.02.008}}</ref> ប្រូតេអ៊ីនកណ្ដក ដែលត្រូវបានគេបង្កើតជារូបភាពនៅក្នុងកំរិតបរមាណូដោយប្រើប្រាស់[[អតិសុខុមទស្សនភាពអស្យាណូសីតុប្បត្ត|អតិសុខុមទស្សនភាពអេឡិចត្រុងគ្រីយ៉ូសែន]]<ref name="SCI-20200219" /><ref name="GZM-20200220">{{cite web |vauthors=Mandelbaum RF |title=Scientists Create Atomic-Level Image of the New Coronavirus's Potential Achilles Heel |url=https://gizmodo.com/scientists-create-atomic-level-image-of-the-new-coronav-1841795715 |date=19 February 2020 |website=[[ហ្គីហ្សម៉ូដូ|Gizmodo]] |access-date=13 March 2020}}</ref> គឺជាប្រូតេអ៊ីនមានតួនាទីឱ្យវីរុសទៅតោងលើ[[ភ្នាសកោសិកា|ភ្នាស]]នៃកោសិកាធ្មួល។<ref name="WuStructure" />

ការពិសោធគំរូប្រូតេអ៊ីនលើប្រូតេអ៊ីនកណ្ដកនៃវីរុសដែលត្រូវបានគេពន្យល់ភ្លាមៗថាសារស៍-កូវ-២មានសម្ព័ន្ធភាពត្រូវនឹងធ្មួលទទួល[[វិភេទរសបំលែងជាអង្គុលាយតជាតិ២|អង់ស៊ីមបំលែងជាអង់ស្យូតង់ស៊ីន២]] (ACE2) នៃកោសិកាមនុស្សដើម្បីប្រើពួកវាជាយន្តការនៃ[[ច្រកចូលវិសាណូ|ច្រកចូលកោសិកា]]។ <ref>{{cite journal | vauthors = Xu X, Chen P, Wang J, Feng J, Zhou H, Li X, Zhong W, Hao P | display-authors = 3 | title = Evolution of the novel coronavirus from the ongoing Wuhan outbreak and modeling of its spike protein for risk of human transmission | journal = Science China Life Sciences | volume = 63 | issue = 3 | pages = 457–460 | date = March 2020 | pmid = 32009228 | doi = 10.1007/s11427-020-1637-5 }}</ref> នៅថ្ងៃ២២ មករា ២០២០ ក្រុមមួយនៅចិនកំពុងធ្វើការជាមួយសែណូមវីរុសពេញលេញ និង ក្រុមមួយនៅសហរដ្ឋប្រើប្រាស់ដោយឯករាជ្យនូវក្បួនពន្ធុវិទ្យាច្រាស និងបានពន្យល់តាមការពិសោធ ថា  អង់ស៊ីមបំលែងជាអង់ស្យូតង់ស៊ីន២ (ACE2) អាចដើរតួជាធ្មួលទទួលសារស៍-កូវ-២។<ref name="NatureZhou" /><ref name="Letco22Jan2020">{{cite journal|vauthors=Letko M, Munster V|title=Functional assessment of cell entry and receptor usage for lineage B β-coronaviruses, including 2019-nCoV|date=January 2020 |journal=[[បាយអូអស៊ីវ|bioRxiv]] |type=preprint |doi=10.1101/2020.01.22.915660 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Letko M, Marzi A, Munster V | title = Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses | journal = Nature Microbiology | date = February 2020 | pmid = 32094589 | doi = 10.1038/s41564-020-0688-y }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=((El Sahly HM))|title=Genomic Characterization of the 2019 Novel Coronavirus |url=https://www.jwatch.org/na50823/2020/02/06/genomic-characterization-2019-novel-coronavirus |journal=[[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] |access-date=9 February 2020}}</ref><ref name=Gralinski2020>{{cite journal | vauthors = Gralinski LE, Menachery VD | title = Return of the Coronavirus: 2019-nCoV | journal = Viruses | volume = 12 | issue = 2 | pages = 135 | date = January 2020 | pmid = 31991541 | doi = 10.3390/v12020135 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Lu R, Zhao X, Li J, Niu P, Yang B, Wu H, Wang W, Song H, Huang B, Zhu N, Bi Y, Ma X, Zhan F, Wang L, Hu T, Zhou H, Hu Z, Zhou W, Zhao L, Chen J, Meng Y, Wang J, Lin Y, Yuan J, Xie Z, Ma J, Liu WJ, Wang D, Xu W, Holmes EC, Gao GF, Wu G, Chen W, Shi W, Tan W | display-authors = 6 | title = Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding | journal = [[ដឹឡាន់ស៊ិត|The Lancet]] | volume = 395 | issue = 10224 | pages = 565–574 | date = February 2020 | pmid = 32007145 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30251-8 }}</ref> ការសិក្សាបានបង្ហាញថា សារស៍-កូវ-២ មានសម្ព័ន្ធភាពខ្លាំងទៅនឹង អង់ស៊ីមបំលែងជាអង់ស្យូតូស៊ីន២ (ACE2) របស់មនុស្សជាងពូជវីរុសសារស៍ដើម។<ref name="SCI-20200219">{{cite journal | vauthors = Wrapp D, Wang N, Corbett KS, Goldsmith JA, Hsieh CL, Abiona O, Graham BS, McLellan JS | display-authors = 6 | title = Cryo-EM structure of the 2019-nCoV spike in the prefusion conformation | journal = Science | volume = 367 | issue = 6483 | pages = 1260–1263 | date = February 2020 | pmid = 32075877 | doi = 10.1126/science.abb2507 }}</ref> សារស៍-កូវ-២ ប្រហែលក៏អាចប្រើប្រាស់[[បាស៊ីហ្ស៊ីន]]ដើម្បីទទួលបានច្រកចូលកោសិកាផងដែរ។<ref>{{cite journal | vauthors= Wang K, Chen W, Zhou YS, Lian JQ, Zhang Z, Du P, Gong L, Zhang Y, Cui HY, Geng JJ, Wang B, Sun XX, Wang CF, Yang X, Lin P, Deng YQ, Wei D, Yang XM, Zhu YM, Zhang K, Zheng ZH, Miao JL, Guo T, Shi Y, Zhang J, Fu L, Wang QY, Bian H, Zhu P, Chen ZN | display-authors=3 | title = SARS-CoV-2 invades host cells via a novel route: CD147-spike protein | journal = [[បាយអូអស៊ីវ|bioRxiv]]| type=preprint | doi = 10.1101/2020.03.14.988345 | year=2020 }}</ref>

ប្រូតេអ៊ីនកណ្ដកដើមដែលធ្វើបូរវកម្មដោយ[[បូរវាសតំរាយភ្នាសសេរជាតិ|ប្រូតេអាសតំរាយភ្នាសសេរីន២]] (TMPRSS2) ចាំបាច់សំរាប់ជាច្រកចូលនៃសារស៍-កូវ-២។<ref name="HoffmanCell">{{cite journal|title=SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor |vauthors=Hoffman M, Kliene-Weber H, Krüger N, Herrler T, Erichsen S, Schiergens TS, Herrler G, Wu NH, Nitsche A, Müller MA, Drosten C, Pöhlmann S|display-authors=3|date=16 April 2020|journal=[[កោសិកា (ទិនានុប្បវត្តិ)|Cell]] |volume=181|pages=1–10|doi=10.1016/j.cell.2020.02.052 |pmid=32142651}}</ref> បន្ទាប់ពីវីរ្យ៉ុងរបស់សារស៍-កូវ-២ ភ្ជាប់ទៅនឹងកោសិកាគោលដៅមួយហើយ [[បូរវាស|ប្រូតេអាស]]របស់កោសិកា TMPRSS2 វះចំហប្រូតេអ៊ីនកណ្ដកនៃវីរុស បង្ហាញនូវ[[ប៉ិបតធាតុរលាយចូលគ្នា|ប៉ិបទីតរលាយចូលគ្នា]]មួយ។ វីរ្យ៉ុងក្រោយមកបានព្រលែង អា.រ.ន. (ARN) ចូលទៅក្នុងកោសិកា បង្ខំឱ្យកោសិកាធ្វើការបន្តពូជឱ្យវីរុសដែលត្រូវ[[ការជំរុះវិសាណូ|បាចសាច]]ទៅចំលងកោសិកាផ្សេងៗបន្ថែមទៀត។<ref name="econ-anatomy-killer">{{cite magazine |title=Anatomy of a Killer: Understanding SARS-CoV-2 and the drugs that might lessen its power |url=https://www.economist.com/briefing/2020/03/12/understanding-sars-cov-2-and-the-drugs-that-might-lessen-its-power |vauthors=|magazine=[[សេដ្ឋកិច្ចវិទូ|The Economist]] |date=12 March 2020|access-date=14 March 2020 }}</ref>{{better source|date=March 2020}} សារស៍-កូវ-២ បង្កនូវ[[កត្តាសាហ័ស]]យ៉ាងហោចបីដែលជំរុញឱ្យមានការជំរុះវីរ្យ៉ុងថ្មីពីកោសិកាធ្មួល ហើយនិងរារាំង[[តំណបភាពស៊ាំ]]។<ref name="WuStructure" />

==រោគរាតត្បាតវិទ្យា==
{{Main|រោគរាតត្បាតសកលកូរ៉ូណាវីរុស២០១៩–២០|សំណាកកូវីដ-១៩}}
[[File:Novel Coronavirus SARS-CoV-2 (49597020718).jpg|thumb|[[អតិសុខុមទស្សនភាពអស្យាណូបេសកម្ម|អតិសុខុមរូបភាព]]នៃវីរ្យ៉ុងសារស៍-កូវ-២ (ក្រហម) ដែលបានដកស្រង់ចេញពីអ្នកជំងឺកំឡុងពេល[[ការរាតត្បាតជាសកលកូរ៉ូណាវីរុស២០១៩-២០]]|alt=Micrograph of SARS-CoV-2 virus particles, isolated from a patient]]

<!-- This section focuses on what the pandemic shows *about the epidemiology of the virus*, not on what we know about the pandemic. Please do not overload the section with information on the pandemic. -->ផ្អែកលើនានាភាពតិចតួចដែលបង្ហាញឱ្យឃើញក្នុងចំណោមតំណលំដាប់[[ពន្ធវង្គ|សែណូម]]សារស៍-កូវ-២ដែលគេបានស្គាល់ ពូជនេះគឺត្រូវបានគេគិតថារកឃើញដោយអាជ្ញាធរសុខាភិបាលក្នុងរយៈពេលជាច្រើនសប្ដាហ៍មកហើយនៃការផ្ទុះឡើងក្នុងចំណោមប្រជាជនកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៩មកម្ល៉េះ។<ref name="early" /><ref>{{Cite web|url=https://www.genengnews.com/insights/what-we-know-today-about-coronavirus-sars-cov-2-and-where-do-we-go-from-here/|title=What We Know Today about Coronavirus SARS-CoV-2 and Where Do We Go from Here|vauthors=Oberholzer M, Febbo P|date=19 February 2020|website=[[ម៉ារី អាន់ លីបឺត|Genetic Engineering and Biotechnology News]]|access-date=13 March 2020}}</ref> ករណីការឆ្លងដំបូងបង្អស់ដែលគេដឹងថ្មីៗនេះគឺត្រូវបានគេគិតថាបានប្រទះឃើញនៅថ្ងៃ១៧ វិច្ឆិកា ២០១៩។<ref>{{cite news |title=Coronavirus: China's first confirmed Covid-19 case traced back to November 17| url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3074991/coronavirus-chinas-first-confirmed-covid-19-case-traced-back| website=[[សោតឆាយណាម័រនីងប៉ុស្តិ៍|South China Morning Post]]| vauthors=Ma J| date=13 March 2020| access-date=16 March 2020}}</ref> វីរុសនេះបានរីករាលដាលជាបន្តបន្ទាប់ទៅគ្រប់ខេត្តទាំងអស់នៃប្រទេសចិន និង ប្រទេសច្រើនជាង ១៥០ ផ្សេងៗទៀតនៅអាស៊ី អឺរ៉ុប អាមេរិកខាងជើង អាមេរិកខាងត្បូង អាភ្វ្រិក និង អូសេអានី។<ref name="JHU_ticker" /> ការចំលងពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀតដោយវីរុសនេះត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងតំបន់អស់ទាំងនេះ។<ref name="Chan24Jan2020">{{cite journal | vauthors = Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KK, Chu H, Yang J, Xing F, Liu J, Yip CC, Poon RW, Tsoi HW, Lo SK, Chan KH, Poon VK, Chan WM, Ip JD, Cai JP, Cheng VC, Chen H, Hui CK, Yuen KY | display-authors = 6 | title = A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster | journal = [[ដឹឡាន់ស៊ិត|The Lancet]] | volume = 395 | issue = 10223 | pages = 514–523 | date = February 2020 | pmid = 31986261 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30154-9 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Rothe C, Schunk M, Sothmann P, Bretzel G, Froeschl G, Wallrauch C, Zimmer T, Thiel V, Janke C, Guggemos W, Seilmaier M, Drosten C, Vollmar P, Zwirglmaier K, Zange S, Wölfel R, Hoelscher M | display-authors = 6 | title = Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany | journal = [[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] | volume = 382 | issue = 10 | pages = 970–971 | date = March 2020 | pmid = 32003551 | doi = 10.1056/NEJMc2001468 }}</ref><ref>{{cite journal| title=The Coronavirus Is Now Infecting More People Outside China|url=https://www.wired.com/story/the-coronavirus-is-now-infecting-more-people-outside-china/|vauthors=Molteni M|date=30 January 2020|journal=[[វ៉ាយអឹដ (ទស្សនាវដ្ដី)|Wired]]|access-date=13 March 2020}}</ref><ref>{{cite news| title=Coronavirus: Singapore reports first cases of local transmission; 4 out of 6 new cases did not travel to China| url=https://www.straitstimes.com/singapore/coronavirus-spore-reports-first-cases-of-local-transmission-4-out-of-6-new-cases-did-not| vauthors=Khalik S| date=4 February 2020| access-date=5 February 2020| newspaper=[[ដឹស្ត្រេត្ស៍ថាម|The Straits Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200204101450/https://www.straitstimes.com/singapore/coronavirus-spore-reports-first-cases-of-local-transmission-4-out-of-6-new-cases-did-not| archive-date=4 February 2020| url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-ecuador/ecuador-confirms-five-new-cases-of-coronavirus-all-close-to-initial-patient-idUSKBN20O2EE|title=Ecuador confirms five new cases of coronavirus, all close to initial patient|work=[[រ៉យទ័រ្ស៍|Reuters]]|date=2 March 2020|access-date=5 March 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-algeria/algeria-confirms-two-more-coronavirus-cases-idUSKBN20P00S|title=Algeria confirms two more coronavirus cases|work=[[រ៉យទ័រ្ស៍|Reuters]]|date=2 March 2020|access-date=5 March 2020}}</ref> នៅថ្ងៃ៣០ មករា ២០២០ សារស៍-កូវ-២ត្រូវបានកំណត់ថាជា[[ភាពអាសន្នសុខភាពសាធារណៈដែលជាក្ដីបារម្ភរបស់អន្តរជាតិ]] ដោយ ហ៊ូ (WHO)<ref name="NYT 20200130">{{cite news | title=W.H.O. Declares Global Emergency as Wuhan Coronavirus Spreads | vauthors=Wee SL, ((McNeil Jr. DG)), Hernández JC| website=[[ដឹញូយ៉ខថាម|The New York Times]] | date=30 January 2020 | url=https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html | access-date=30 January 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200130195011/https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html | archive-date=30 January 2020 | url-status=live}}</ref><ref>{{cite press release | title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) | website=[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក|World Health Organization]] (WHO) | date=30 January 2020 | url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) | access-date=30 January 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200131005904/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) | archive-date=31 January 2020 | url-status=live }}</ref> និងនៅថ្ងៃ១១ មីនា ២០២០ ហ៊ូ(WHO) បានប្រកាសវាថាជា [[រោគរាតត្បាតសកល]]។<ref>{{cite news | title= Coronavirus Declared Pandemic by World Health Organization | url=https://www.wsj.com/articles/u-s-coronavirus-cases-top-1-000-11583917794 | vauthors= McKay B, Calfas J, Ansari T | website=[[ទិនានុប្បវត្តិដឹវ៉លស្ទ្រីត|The Wall Street Journal]] | date=11 March 2020 | access-date=12 March 2020 | url-status=live}}</ref><ref>{{cite press release | title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020 | website=[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក|World Health Organization]] (WHO) | date=11 March 2020 | url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020 |access-date=12 March 2020 | url-status=live}}</ref>

គិតត្រឹម {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|date|ref=no}} ({{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|time|ref=no}}) មានករណីការឆ្លងត្រូវបានបញ្ជាក់ {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|confirmed|editlink=yes|ref=no}}ករណី ដែលក្នុងនោះ{{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|mainlandchinacases|editlink=no|ref=no}} ក៏មាននៅប្រទេសចិនផងដែរ។{{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic||ref=yes}} ខណៈពេលនោះ សមាមាត្រនៃការឆ្លងដែលបង្កឱ្យមានករណីឆ្លង រឺ កំណើនជំងឺដែលអាចធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យបាននៅតែមិនច្បាស់ <ref>{{cite news|url=https://www.statnews.com/2020/01/30/limited-data-may-skew-assumptions-severity-coronavirus-outbreak/|title=Limited data on coronavirus may be skewing assumptions about severity|vauthors=Branswell H|date=30 January 2020|publisher=[[ស្ទែត (វេបសាយ)|STAT]]|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200201161634/https://www.statnews.com/2020/01/30/limited-data-may-skew-assumptions-severity-coronavirus-outbreak/|archive-date=1 February 2020|url-status=live}}</ref> គំរូបែបគណិតសាស្ត្រមួយដែលបានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនមនុស្សដែលបានឆ្លងនៅអ៊ូហានតែឯងគឺ ៧៥.៨១៥ គិតត្រឹម ២៥ មករា ២០២០ នៅគ្រានោះដែរ ការឆ្លងដែលបានរកឃើញមានទាបជាងតួលេខនេះ។<ref name="pmid32014114">{{cite journal | vauthors = Wu JT, Leung K, Leung GM | title = Nowcasting and forecasting the potential domestic and international spread of the 2019-nCoV outbreak originating in Wuhan, China: a modelling study | journal = [[ដឹឡាន់ស៊ិត|The Lancet]] | volume = 395 | issue = 10225 | pages = 689–697 | date = February 2020 | pmid = 32014114 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30260-9 }}</ref> ចំនួនមរណភាពដោយសារវីរុសត្រូវបានគេសន្មតថាមាន {{Cases in 2019–20 coronavirus outbreak|deaths|editlink=yes|ref=no}}ករណី គិតត្រឹម {{Cases in 2019–20 coronavirus outbreak|date|ref=no}} ({{Cases in 2019–20 coronavirus outbreak|time|ref=no}}) មនុស្សចំនួន{{Cases in 2019–20 coronavirus outbreak|recovered|editlink=no|ref=no}}នាក់បានជាសះស្បើយពីការឆ្លងនាពេលនោះ។<ref name="JHU_ticker" /> ក្រោមមួយភាគបីនៃមរណភាពបានកើតឡើងនៅខេត្ត[[ហ៊ូប៉ី]] ជាទីដែលអ៊ូហានបានស្ថិតនៅ។<ref name="JHU_ticker" /> មុន ២៤ កុម្ភៈ ២០២០ សមាមាត្រនេះកើនលើស ៩៥%។<ref>{{cite news| title=Coronavirus deaths leap in China as countries struggle to evacuate citizens| url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/30/coronavirus-deaths-leap-in-china-as-countries-struggle-to-evacuate-citizens| vauthors=Boseley S, McCurry J| date=30 January 2020| access-date=10 March 2020| newspaper=[[ដឹហ្កាឌៀន|The Guardian]]| url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=Coronavirus: China to repay Africa in safeguarding public health| url=https://www.sunnewsonline.com/coronavirus-china-to-repay-africa-in-safeguarding-public-health/| vauthors=Paulinus A| date=25 February 2020| access-date=10 March 2020| newspaper=[[ដឹសាន់ (នីហ្សេរីយ៉ា)|The Sun]] |url-status=live}}</ref>

[[ចំនួនការបន្តពូជគោល]] (<math>R_0</math>) នៃវីរុសត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាចន្លោះ ១,៤ និង ៣,៩។<ref>{{cite journal | vauthors = Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, Ren R, Leung KS, Lau EH, Wong JY, Xing X, Xiang N, Wu Y, Li C, Chen Q, Li D, Liu T, Zhao J, Li M, Tu W, Chen C, Jin L, Yang R, Wang Q, Zhou S, Wang R, Liu H, Luo Y, Liu Y, Shao G, Li H, Tao Z, Yang Y, Deng Z, Liu B, Ma Z, Zhang Y, Shi G, Lam TT, Wu JT, Gao GF, Cowling BJ, Yang B, Leung GM, Feng Z | display-authors = 6 | title = Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia | journal = [[ទិនានុប្បវត្តិវេជ្ជសាស្ត្រអង់គ្លេសថ្មី|The New England Journal of Medicine]] | date = January 2020 | pmid = 31995857 | doi = 10.1056/NEJMoa2001316 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Riou J, Althaus CL | title = Pattern of early human-to-human transmission of Wuhan 2019 novel coronavirus (2019-nCoV), December 2019 to January 2020 | journal = Euro Surveillance | volume = 25 | issue = 4 | date = January 2020 | pmid = 32019669 | pmc = 7001239 | doi = 10.2807/1560-7917.ES.2020.25.4.2000058 }}</ref> នេះមានន័យថាការឆ្លងដោយសារវីរុសនេះនីមួយៗ ត្រូវបានគេរំពឹងថាបង្កឱ្យមានការឆ្លងថ្មី ១,៤ ដល់ ៣,៩ នៅគ្រាដែលប្រជាជននៃសហគមន៍គ្មាន[[ភាពស៊ាំ (វេជ្ជសាស្ត្រ)|ភាពស៊ាំ]]ប្រឆាំងនឹងមេរោគ ហើយក៏គ្មាន[[ការគ្រប់គ្រងការឆ្លង|វិធានការបង្ការ]]ណាមួយត្រូវបានយកមកប្រើនៅឡើយនោះដែរ។
<!-- This section focuses on what the pandemic shows *about the epidemiology of the virus*, not on what we know about the pandemic. Please do not overload the section with information on the pandemic. -->

== ឯកសារយោង ==
{{Reflist|refs=

<ref name="NatureZhou">{{cite journal | vauthors = Zhou P, Yang XL, Wang XG, Hu B, Zhang L, Zhang W, Si HR, Zhu Y, Li B, Huang CL, Chen HD, Chen J, Luo Y, Guo H, Jiang RD, Liu MQ, Chen Y, Shen XR, Wang X, Zheng XS, Zhao K, Chen QJ, Deng F, Liu LL, Yan B, Zhan FX, Wang YY, Xiao GF, Shi ZL | display-authors = 6 | title = A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin | journal = Nature | volume = 579 | issue = 7798 | pages = 270–273 | date = February 2020 | pmid = 32015507 | doi = 10.1038/s41586-020-2012-7 }}</ref>

<ref name="CoronavirusStudyGroup">{{cite journal | vauthors = Gobalenya AE, Baker SC, Baric RS, de Groot RJ, Drosten C, Gulyaeva AA, Haagmans BL, Lauber C, Leontovich AM, Neuman BW, Penzar D, Perlman S, ((Poon LLM)), Samborskiy DV, Sidorov IA, Sola I, Ziebuhr J|display-authors=3 | title = The species Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: classifying 2019-nCoV and naming it SARS-CoV-2 | journal = Nature Microbiology | pages = 1–9 | date = March 2020 | pmid = 32123347 | doi = 10.1038/s41564-020-0695-z | url = https://www.nature.com/articles/s41564-020-0695-z }}</ref>
}}
*<ref>វចនានុក្រមជីវវិទ្យា អង់គ្លេស-ខ្មែរ របស់ សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ដេប៉ាតឺម៉ង់ជីវវិទ្យា ២០១៣ បោះពុម្ពលើកទី៤</ref>